https://infognomonpolitics.gr/ Τίγρης και Ευφράτης όπως Αιγαίο και Αν. Μεσόγειος: Η σύγκρουση της Τουρκίας με Συρία – Ιράκ για το νερό
https://infognomonpolitics.gr/
Ο Ευφράτης και ο Τίγρης πηγάζουν από το τουρκοκρατούμενο Κουρδιστάν και ρέουν στη λεκάνη Shatt Al-Arab στο Νότιο Ιράκ
Το Ιράκ ζήτησε το Σάββατο από την Τουρκία να αυξήσει τη ροή του νερού κατά μήκος των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη, καθώς και οι δύο χώρες αντιμετωπίζουν ξηρασίες και εντάσεις σχετικά με τη διαχείριση των πόρων, ανέφερε το Γαλλικό Πρακτορείο. Η Βαγδάτη παραπονιέται τακτικά ότι τα φράγματα που κατασκευάζονται σε γειτονικές χώρες επηρεάζουν τη στάθμη των ποταμών της.
Ο υπουργός Υδάτων Μεχντί αλ-Χαμντανί και ο ειδικός εκπρόσωπος του Τούρκου προέδρου για το Ιράκ, Βεϊσέλ Ερόγλου, συζήτησαν σχετικά με “ποσότητες νερού που φτάνουν στο Ιράκ μέσω του Τίγρη και του Ευφράτη” από την Τουρκία, ανέφερε ιρακινή δήλωση. Ο Χαμντανί ζήτησε από την Τουρκία μέσω τηλεδιάσκεψης “να επανεξετάσει τις ποσότητες νερού που απελευθερώνονται, προκειμένου να επιτρέψει στο Ιράκ να ξεπεράσει την τρέχουσα έλλειψη νερού”, πρόσθεσε. Ο Ερόγλου είπε ότι θα διαβιβάσει το αίτημα στις αρχές ύδρευσης στην Άγκυρα για “αύξηση των ποσοτήτων νερού που απελευθερώνεται τις επόμενες ημέρες, σύμφωνα με τα διαθέσιμα αποθέματα (της Τουρκίας)”, σύμφωνα με την ιρακινή δήλωση.
Ο Ευφράτης και ο Τίγρης πηγάζουν από την Τουρκία και ρέουν στη λεκάνη Shatt Al-Arab στο Νότιο Ιράκ. Ενώ ο ποταμός Ευφράτης διασχίζει τη Συρία και το Ιράκ, ο Τίγρης ρέει από την Τουρκία στο Ιράκ. Η Τουρκία συμβάλλει κατά 90% στον Ευφράτη, ενώ η Συρία συμβάλλει κατά 10% στη ροή του νερού. Όσον αφορά τον Τίγρη, η Τουρκία, το Ιράκ και το Ιράν συνεισφέρουν 40%, 51% και 9% αντίστοιχα. Αν και το Ιράν συμβάλλει επίσης στη ροή του Τίγρη, οι μελετητές δεν θεωρούν ότι η χώρα είναι η κύρια παραποτάμια περιοχή στη λεκάνη των Τίγρη – Ευφράτη (Τίγρη – Ευφράτη).
Στη δεκαετία του 1960, μετά από χιλιάδες χρόνια κοινής χρήσης των υδάτων της λεκάνης Τίγρη – Ευφράτη, άρχισαν να ξεσπούν διαφωνίες μεταξύ των παράκτιων κρατών σχετικά με τη ροή του νερού που φτάνει στην επικράτειά τους. Μεταξύ της δεκαετίας του 1960 και της δεκαετίας του 1990, υπήρξαν αρκετές περιπτώσεις στενής συνεργασίας, αλλά άλλα γεγονότα έφεραν τις χώρες στα πρόθυρα του πολέμου. Αν και η συνεργασία μεταξύ των παραποτάμιων χωρών ξεκίνησε εκ νέου τη δεκαετία του 2000, αρκετοί παράγοντες έθεσαν τέλος σε αυτή τη συνεργασία. Η πρόβλεψη του ΟΗΕ, σύμφωνα με την οποία η ροή του Ευφράτη και του Τίγρη θα μπορούσε να μειωθεί κατά 30% και 60% αντίστοιχα έως το τέλος του αιώνα, δείχνει ότι η ποσότητα του νερού που ρέει μέσω της Συρίας και του Ιράκ είναι πιθανό να γίνει ακόμη πιο σπάνια. . Επομένως, μια συμφωνία για την αποτελεσματική διαχείριση των υδάτων της λεκάνης των Τίγρη – Ευφράτη είναι ζωτικής σημασίας για τη σταθερότητα στην περιοχή.
Μεταξύ συνεργασίας και σύγκρουσης
Οι σχέσεις μεταξύ των τριών κύριων παραποτάμιων κρατών έχουν στιγματιστεί από άκρως συνεργατικά καθώς και άκρως συγκρουσιακά γεγονότα. Μέχρι το 1960, καθώς το νερό που χρησιμοποιούσαν οι παραποτάμιοι ήταν λίγο, οι σχέσεις μεταξύ των τριών χωρών θεωρούνταν “αρμονικές”. Ωστόσο, στις αρχές της δεκαετίας του 1960, αρκετοί παράγοντες οδήγησαν σε εντάσεις μεταξύ των κρατών και έτσι ανέστειλαν τη συνεργασία για τη διαχείριση των υδάτων της λεκάνης Τίγρη – Ευφράτη.
Τα μονομερή έργα ανάπτυξης νερού οδηγούν σε εντάσεις
Εκείνη την εποχή, τα παραποτάμια κράτη ξεκίνησαν μονομερώς έργα ανάπτυξης νερού μεγάλης κλίμακας με ασυντόνιστο τρόπο, επηρεάζοντας έτσι τη ροή των ποταμών. Καθώς η πληθυσμιακή αύξηση στην περιοχή οδήγησε σε υψηλότερες απαιτήσεις σε νερό, ο αρχικός σκοπός αυτών των έργων ήταν να ρυθμίσουν τη ροή του ποταμού και να αποτρέψουν τις πλημμύρες. Ωστόσο, γρήγορα έγινε ένα σχέδιο για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας που θα επιτρέψει στην Τουρκία να περιορίσει την εξάρτησή της από το πετρέλαιο για ενέργεια. Επιπλέον, περιβαλλοντικοί παράγοντες επιδείνωσαν τις εντάσεις μεταξύ των παραποτάμιων. Για παράδειγμα, το 1975 η Τουρκία και η Συρία άρχισαν ταυτόχρονα να χρησιμοποιούν τα φράγματα Keban (Τουρκία) και Taqba (Συρία) κατά τη διάρκεια μιας περιόδου ξηρασίας. Αυτή η διαμάχη, που επιλύθηκε χάρη στη μεσολάβηση της Σαουδικής Αραβίας, παραλίγο να οδηγήσει σε ένοπλη σύγκρουση. Επιπλέον, η διακύμανση των βροχοπτώσεων κατά τη διάρκεια των εποχών σε συνδυασμό με τα πολύ αναποτελεσματικά συστήματα άρδευσης και την ανάπτυξη καλλιεργειών εμ υψηλή ανάγκη νερού στην περιοχή ενέτειναν τη διαμάχη για το νερό.
Εξωτερικοί παράγοντες εντείνουν τη διαμάχη
Εκτός από αυτές τις περιβαλλοντικές πτυχές, άλλοι παράγοντες που δεν σχετίζονται με το νερό έπαιξαν σημαντικό ρόλο. Πρώτον, ενώ ο Ψυχρός Πόλεμος ενέτεινε τις εντάσεις για το νερό, η Τουρκία εντάχθηκε στο ΝΑΤΟ ενώ η Συρία και το Ιράκ διατηρούσαν στενούς δεσμούς με την ΕΣΣΔ. Δεύτερον, το ζήτημα με το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK) αποτελούσε βασικό μήλο έριδος μεταξύ των δύο χωρών μέχρι τη δεκαετία του 2000. Τέλος, η εδαφική διαμάχη για την επαρχία Χατάι (την προσάρτησε ο Μουσταφά Κεμάλ τη δεκαετία του ’30 με δημοψήφισμα “μαϊμού”, φέρνοντας πρώτα καραβιές Τούρκων στην περιοχή) αποτελούσε σημαντική πηγή έντασης μεταξύ των χωρών μέχρι το 2005.
Δεκαετίες 1980-1990: Αποκορύφωμα της σύγκρουσης
Οι εντάσεις έφεραν τη διαμάχη σε άλλο επίπεδο στις δεκαετίες 1980-1990, καθώς η Τουρκία άρχισε να χρησιμοποιεί το νερό ως μέσο για να ασκήσει πίεση στα άλλα παραποτάμια κράτη και το συνέδεσε με ζητήματα που δεν σχετίζονται με το νερό. Για παράδειγμα, το 1987 η Τουρκία και η Συρία έφτασαν σε μια συμφωνία, στην οποία η Τουρκία δεσμεύτηκε να απελευθερώσει 500 κυβικά μέτρα νερό ανά δευτερόλεπτο στη Συρία, ενώ η τελευταία δεσμεύτηκε να βάλει τέλος στην υποστήριξή της στο PKK.
Επιπλέον, το 1990, η Τουρκία διέκοψε τη ροή του Ευφράτη όταν το Ιράκ εισέβαλε στο Κουβέιτ το 1990. Σε αυτή την περίοδο, η συνεργασία φαινόταν να βρίσκεται σε αδιέξοδο. Η άρνηση της Τουρκίας να υπογράψει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το νερό του 1997, ως μία από τις τρεις μόνο χώρες που την καταψήφισαν στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, πρόσθεσε εμπόδια σε αυτό το αδιέξοδο. Η Τουρκία, η άνω παραποτάμια περιοχή, έδειξε με αυτόν τον τρόπο ότι δεν ένιωθε υποχρεωμένη να συμμορφωθεί με τις αρχές που επιδίωξε να κωδικοποιήσει η σύμβαση, ιδίως τις υποχρεώσεις να μην προκαλούν σημαντική ζημιά στα παραποτάμια κράτη και να μοιράζονται τον ποταμό δίκαια.
Ο μεγάλος αριθμός παραγόντων που παίζουν ρόλο στην έκρηξη της σύγκρουσης δείχνει ότι τα παράπονα για τη διαχείριση των υδάτων δεν είναι οι μόνες πηγές σύγκρουσης στη λεκάνη Τίγρη – Ευφράτη. Αυτό δείχνει επίσης πώς η Τουρκία, ως κράτος άνω ροής, θα μπορούσε να εργαλειοποιήσει το νερό για να ασκήσει πίεσης σε κράτη που δέχονται την καθοδική ροή και συνεπώς εξαρτώνται από αυτή. Μετά από μια περίοδο οξέων εντάσεων μεταξύ των παραποτάμιων χωρών κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1980 και του 1990, στα τέλη της δεκαετίας του 1990-αρχές της δεκαετίας του 2000 σημειώθηκε σημαντική βελτίωση στις σχέσεις μεταξύ των παραποτάμιων κρατών και επέτρεψε την εκ νέου ενεργοποίηση της συνεργασίας για τη διαχείριση του νερού.
ΕΠΙΛΥΣΗ ΤΩΝ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ
Τέλη δεκαετίας 1990-αρχές 2000: βελτίωση των σχέσεων μεταξύ των παραποτάμων
Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και στις αρχές της δεκαετίας του 2000 σημειώθηκε σημαντική βελτίωση στις σχέσεις μεταξύ των παραποτάμιων κρατών. Οι πολιτικοί στο υψηλότερο επίπεδο λήψης αποφάσεων επέτρεψαν την εξέλιξη των πολιτικών για το νερό από εχθρικές σε συνεργατικές. Το 1998, η Συρία εξέφρασε τη βούληση να ξαναρχίσουν τις συνεδριάσεις της Κοινής Τεχνικής Επιτροπής, κάτι που είχε αποτύχει το 1983. Η απέλαση του ηγέτη του PKK από τη Συρία ήταν ένα σημαντικό βήμα προς τη βελτίωση των σχέσεων.
Υπογραφή συμφωνιών διαχείρισης νερού
Επιπλέον, το 2001, ένα Κοινό Ανακοινωθέν μεταξύ Συρίας και Τουρκίας – το οποίο υποστήριζε τη βιώσιμη χρήση των χερσαίων και υδάτινων πόρων της περιοχής μέσω κοινών έργων και ανταλλαγής γνώσεων – αποτέλεσε σημείο καμπής στις σχέσεις των παραποτάμιων κρατών. Αν και αυτό το ανακοινωθέν δεν οδήγησε σε συγκεκριμένες ενέργειες, λειτούργησε ως πλαίσιο για συμφωνίες που έγιναν στα τέλη της δεκαετίας του 2000.
Μεταξύ αυτών των πρωτοβουλιών, οι πιο σημαντικές είναι τα Μνημόνια Συνεννόησης (MoU) για τη διαχείριση των υδάτων που υπεγράφη μεταξύ Ιράκ και Τουρκίας και Συρίας και Τουρκίας το 2009. Σε μια πρόσθετη ένδειξη βελτίωσης των σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Συρίας, και οι δύο παραποτάμιοι συμφώνησαν, το 2009, να κατασκευάσουν από κοινού ένα φράγμα στον κοινόχρηστο ποταμό Ορόντη στην επαρχία Χατάι, που παλαιότερα αποτελούσε μήλο της έριδος μεταξύ των γειτόνων.
Παράγοντες που εξηγούν την αυξημένη συνεργασία
Ένας αριθμός παραγόντων μπορεί να εξηγήσει αυτή την αυξημένη συνεργασία στη διαχείριση των υδάτων. Αυτά μπορούν να χωριστούν σε τρεις κατηγορίες: εσωτερικές αλλαγές, εξωτερικούς παράγοντες επιρροής και αλλαγές στο περιφερειακό πλαίσιο.
Η πρώτη σειρά παραγόντων αντιστοιχεί στις εσωτερικές αλλαγές στην Τουρκία. Χρόνια διαπραγματευτικών διαδικασιών στη λεκάνη των Τίγρη – Ευφράτη –αν και απέτυχαν– και η αυξανόμενη συμμετοχή της Τουρκίας σε παγκόσμια φόρουμ για το νερό έχουν εκθέσει την Τουρκία στην ιδέα του “διαμοιρασμού των οφελών” που βασίζεται στην αποδοτικότητα χρήσης του νερού, την προστασία της ρύπανσης και τη συνεργασία. Οι τουρκικές αρχές έχουν συνειδητοποιήσει την αυξανόμενη πίεση των μεγάλων αρδευτικών έργων στην περιοχή στον Ευφράτη και τη μη βιωσιμότητα τέτοιων έργων. Επιπλέον, η διαδικασία λήψης αποφάσεων της νομοθεσίας για το νερό της Τουρκίας έγινε πιο περιεκτική και οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων συναντήθηκαν με ενδιαφερόμενα μέρη, ΜΚΟ, πανεπιστήμια και χρήστες νερού. Η συμμετοχή εμπειρογνωμόνων για την επεξεργασία της νομοθεσίας για τα ύδατα έπαιξε σημαντικό ρόλο στην προώθηση της συνεργασίας μεταξύ των παραποτάμιων χωρών.
Ο δεύτερος παράγοντας σχετίζεται με την επίδραση που επέφερε η προοπτική ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση στην πολιτική υδάτων της Τουρκίας.
Ο τελευταίος παράγοντας που εξηγεί την αυξημένη συνεργασία είναι η γενική βελτίωση του πολιτικού κλίματος μεταξύ των χωρών εκείνη την εποχή, και η συνεργασία σε ζητήματα που δεν αφορούν το νερό για να επιτευχθούν καταστάσεις αμοιβαίων κερδών. Το 2003, η Συρία και η Τουρκία υπέγραψαν Εμπορική Συμφωνία και οι δύο χώρες ενώθηκαν για να πολεμήσουν από κοινού κατά του PKK στο Βόρειο Ιράκ. Η εκ νέου ενεργοποίηση της συνεργασίας έγινε επίσης δυνατή επειδή οι χώρες ανέπτυξαν συμπληρωματικούς στόχους. Για παράδειγμα, το Ιράκ και η Συρία ήθελαν να διαφοροποιήσουν την οικονομία τους, ενώ η Τουρκία επιθυμούσε να αυξήσει το εμπόριο με τους γείτονές της.
Διακοπή συνεργασίας
Παρά τα γεγονότα συνεργασίας από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, η συνεργασία στη λεκάνη Τίγρη – Ευφράτη έχει σταματήσει. Ενώ επιχειρήθηκαν προσπάθειες συνεργασίας σε υψηλό πολιτικό επίπεδο, και τα δύο μνημόνια συμφωνίας δεν μπορούσαν να επικυρωθούν καθώς δεν πληρούσαν τις νομικές απαιτήσεις στο κοινοβούλιο και ως εκ τούτου απορρίφθηκαν τόσο από το συριακό όσο και από το ιρακινό κοινοβούλιο. Η δυσαρέσκεια και η δυσπιστία του πληθυσμού του Ιράκ προς την Τουρκία σχετικά με τη χρήση της ροής του Ευφράτη αποτέλεσαν επίσης λόγο για την απόρριψη του Μνημονίου Συνεννόησης από το ιρακινό Κοινοβούλιο.
Περιβαλλοντικοί κίνδυνοι από έλλειψη συνεργασίας για τη διαχείριση των υδάτων
Εν τω μεταξύ, η απουσία τριμερούς συμφωνίας καθιστά προβληματική τη συλλογική αντιμετώπιση των σοβαρών περιβαλλοντικών προκλήσεων στη λεκάνη. Οι μελετητές έχουν επισημάνει ότι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις των σχεδίων άρδευσης – που οδήγησαν σε αλατότητα και ρύπανση μέσω χημικών ουσιών – είναι πιθανό να έχουν “μεγαλύτερες και πιο άμεσες” επιπτώσεις στον πληθυσμό της λεκάνης από τη μείωση της ποσότητας νερού. Λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία της γεωργίας για την Τουρκία, τη Συρία και το Ιράκ, αυτή η υποβάθμιση των εδαφών και των υδάτων θα ασκούσε μεγαλύτερη πίεση στους τοπικούς πληθυσμούς. Εκτός από αυτές τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, ο ΟΗΕ προβλέπει σημαντικές αυξήσεις της θερμοκρασίας στην Τουρκία – 2 έως 3 βαθμούς Κελσίου – μέχρι το τέλος του αιώνα. Αυτό θα μπορούσε να προκαλέσει μείωση της ροής του Ευφράτη κατά 30% και της ροής του Τίγρη κατά 60% μέχρι τότε.
Εν κατακλείδι, μολονότι οι σχέσεις μεταξύ των παραποτάμιων είχαν γίνει πιο συνεργατικές από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, η συνεργασία για τη διαχείριση της λεκάνης απορροής Τίγρη – Ευφράτη έχει πλέον σταματήσει. Λαμβάνοντας υπόψη τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής που προβλέπονται από τον ΟΗΕ και την αυξανόμενη περιβαλλοντική υποβάθμιση στη λεκάνη, είναι κρίσιμο να βρεθούν λύσεις για τον μετριασμό αυτών των επιπτώσεων σε μια περιοχή όπου τα μέσα διαβίωσης εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη γεωργία.
Μια τριμερής συμφωνία είναι επιτακτική προκειμένου να αντιμετωπιστούν συλλογικά οι σοβαρές περιβαλλοντικές προκλήσεις της λεκάνης, ειδικά καθώς προβλέπονται μεγάλες αυξήσεις της θερμοκρασίας μέχρι το τέλος του αιώνα. Η υποβάθμιση των εδαφών και των υδάτων στην περιοχή θα συνεχίσει να ασκεί μεγαλύτερη πίεση στους τοπικούς πληθυσμούς.
Πέτρος Κράνιας
capital.gr
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου